تفاوت دیزل و گازوئیل: بررسی جامع و کاربردی
· 17 تیر · خواندن 4 دقیقه در دنیای سوخت‌های فسیلی، نام‌های «دیزل» و «گازوئیل» اغلب به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما آیا واقعاً این دو یکی هستند؟ در این مقاله، به بررسی تفاوت‌های دیزل و گازوئیل، ویژگی‌های شیمیایی و کاربردهای آن‌ها می‌پردازیم.
دیزل چیست؟
دیزل به سوختی گفته می‌شود که برای موتورهای دیزلی طراحی شده است. این نوع سوخت در موتورهای احتراق تراکمی (Compression Ignition) استفاده می‌شود، جایی که احتراق بدون نیاز به جرقه الکتریکی و تنها از طریق فشرده‌سازی هوا و تزریق سوخت رخ می‌دهد. دیزل معمولاً از تقطیر جزء به جزء نفت خام به دست می‌آید، اما انواع غیرنفتی آن مانند بیودیزل، زیست‌توده به مایع (BTL) و گاز به مایع (GTL) نیز وجود دارند.
ویژگی های کلیدی دیزل:
- ترکیب شیمیایی: شامل هیدروکربن‌هایی با زنجیره‌های کربنی بلند (C8 تا C21).
- چگالی: بین 0.82 تا 0.86 کیلوگرم بر لیتر.
- نقطه جوش: 180 تا 370 درجه سانتی‌گراد.
- عدد ستان: معیاری برای کیفیت احتراق، معمولاً بین 48 تا 55.
- گوگرد کم: دیزل مدرن (مانند ULSD) میزان گوگرد بسیار کمی دارد تا آلایندگی را کاهش دهد.
گازوئیل چیست؟
گازوئیل، که در زبان فارسی گاهی به اشتباه به‌جای دیزل به کار می‌رود، در واقع یکی از انواع سوخت دیزل است که از تقطیر نفت خام در پالایشگاه‌ها تولید می‌شود. این سوخت به دلیل ویژگی‌های خاص خود، در موتورهای دیزلی، ژنراتورها و تأسیسات حرارتی کاربرد دارد. گازوئیل معمولاً رنگ قهوه‌ای یا زرد مایل به قهوه‌ای دارد که برای تمایز از سایر سوخت‌ها به آن رنگ اضافه می‌شود.
ویژگی‌های کلیدی گازوئیل:
- ترکیب شیمیایی: شامل هیدروکربن‌های پارافینیک، نفتنیک و آروماتیک با زنجیره‌های C14 تا C20 (و گاهی تا C25).
- چگالی: مشابه دیزل، بین 0.8 تا 0.87 کیلوگرم بر لیتر.
- نقطه اشتعال: حداقل 54 درجه سانتی‌گراد، که آن را نسبت به بنزین ایمن‌تر می‌کند.
- ویسکوزیته: معمولاً بین 12 تا 40 سانتی‌استوک، که بر عملکرد موتور تأثیر می‌گذارد.
- نقطه انجماد: حدود -8.1 درجه سانتی‌گراد، که در دماهای پایین ممکن است چالش‌ساز باشد.
تفاوت‌های اصلی دیزل و گازوئیل
با وجود شباهت‌های زیاد، دیزل و گازوئیل تفاوت‌هایی دارند که در زیر به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- تعریف و مفهوم:
- دیزل: یک دسته کلی از سوخت‌های مایع است که برای موتورهای دیزلی طراحی شده‌اند و شامل انواع نفتی (پترودیزل) و غیرنفتی (مانند بیودیزل) می‌شود.
- گازوئیل: نوعی خاص از سوخت دیزل است که عمدتاً از تقطیر نفت خام به دست می‌آید و به‌عنوان پترودیزل شناخته می‌شود.
- منابع تولید:
- دیزل: می‌تواند از منابع مختلفی مانند نفت خام، زیست‌توده، چربی حیوانی، بیوگاز و گاز طبیعی تولید شود.
- گازوئیل: معمولاً فقط از نفت خام و از طریق فرآیند تقطیر جزء به جزء تولید می‌شود.
- کاربردها:
- دیزل: در موتورهای دیزلی، ژنراتورها، وسایل نقلیه سنگین، و حتی در برخی کاربردهای صنعتی و نظامی استفاده می‌شود.
- گازوئیل: علاوه بر موتورهای دیزلی، در تأسیسات حرارتی و برخی کارخانجات نیز کاربرد دارد.
- ویژگی‌های شیمیایی:
- دیزل: ممکن است ترکیبات متنوع‌تری داشته باشد، به‌ویژه در انواع غیرنفتی مانند بیودیزل که از روغن‌های گیاهی یا حیوانی تولید می‌شود.
- گازوئیل: معمولاً حاوی هیدروکربن‌های سنگین‌تر است و به دلیل فرآیند تولید خاص، ویژگی‌های ثابتی مانند چگالی و ویسکوزیته بالا دارد.
- تأثیرات زیست‌محیطی:
- دیزل: انواع کم‌گوگرد (ULSD) و بیودیزل تأثیر کمتری بر محیط‌زیست دارند و گازهای گلخانه‌ای کمتری تولید می‌کنند.
- گازوئیل: به دلیل محتوای گوگرد بالاتر در انواع معمولی، می‌تواند آلایندگی بیشتری ایجاد کند، مگر اینکه تصفیه شده و کم‌گوگرد باشد.
مزایا و معایب دیزل و گازوئیل
در این قسمت از مقاله سعی داریم تا به معرفی مهمترین مزایا و معایب دیزل و گازوئیل بپردازیم:
مزایای دیزل:
- بازدهی بالا: موتورهای دیزلی به دلیل نسبت تراکم بالاتر، مصرف سوخت کمتری دارند.
- گشتاور بالا: مناسب برای وسایل نقلیه سنگین و کاربردهای صنعتی.
- تنوع منابع: امکان تولید از منابع غیرنفتی، که وابستگی به نفت خام را کاهش می‌دهد.
معایب دیزل:
- آلایندگی: در صورت عدم استفاده از انواع کم‌گوگرد، آلاینده‌های بیشتری مانند اکسیدهای نیتروژن تولید می‌کند.
- هزینه نگهداری: موتورهای دیزلی معمولاً هزینه تعمیر و نگهداری بالاتری دارند.
مزایای گازوئیل:
- دسترسی آسان: در ایران و بسیاری از کشورها، گازوئیل به دلیل تولید انبوه در پالایشگاه‌ها به‌راحتی در دسترس است.
- ایمنی بیشتر: به دلیل نقطه اشتعال بالاتر، خطر آتش‌سوزی کمتری نسبت به بنزین دارد.
- قیمت مناسب: معمولاً ارزان‌تر از بنزین است، به‌ویژه در کاربردهای صنعتی.
معایب گازوئیل:
- کیفیت متغیر: کیفیت گازوئیل در مناطق مختلف ممکن است متفاوت باشد و بر عملکرد موتور تأثیر بگذارد.
- مشکلات در سرما: در دماهای پایین، گازوئیل ممکن است ژل‌مانند شود و سیالیت خود را از دست بدهد.
نکات مهم در انتخاب سوخت دیزل یا گازوئیل
- کیفیت سوخت: عدد ستان بالا (بیش از 50) نشان‌دهنده احتراق بهتر و عملکرد نرم‌تر موتور است. برای گازوئیل، بررسی گوگرد و ویسکوزیته نیز ضروری است.
- شرایط آب‌وهوایی: در مناطق سردسیر، از گازوئیل با نقطه ریزش پایین استفاده کنید تا از انجماد جلوگیری شود.
- کاربرد موردنظر: برای وسایل نقلیه سنگین یا ژنراتورها، گازوئیل استاندارد یا کم‌گوگرد مناسب است، در حالی که بیودیزل برای کاهش آلایندگی گزینه بهتری است.
- استانداردها: در ایران، گازوئیل کم‌گوگرد (با گوگرد کمتر از 50 ppm) برای کاهش آلودگی توصیه می‌شود.
کلام آخر
دیزل و گازوئیل، هرچند شباهت‌های زیادی دارند، اما تفاوت‌های کلیدی در منابع تولید، ترکیب شیمیایی و کاربردهایشان وجود دارد. دیزل یک دسته کلی از سوخت‌هاست که شامل انواع نفتی و غیرنفتی می‌شود، در حالی که گازوئیل معمولاً به سوخت دیزل نفتی اشاره دارد. انتخاب بین این دو به نیازهای خاص، شرایط محیطی و استانداردهای کیفیتی بستگی دارد. با رعایت نکات ذکرشده در این مقاله، می‌توانید بهترین سوخت را برای کاربرد موردنظر خود انتخاب کنید.
